Gisteren was ik op een feestje. Lekker gezellig, muziek aan, mensen in goede stemming. En zoals dat gaat op feestjes, de alcohol vloeide rijkelijk. Ik stond er met een nul-punt-nulletje tussen en had het prima naar mijn zin.
Later die avond vroeg een vriendin me: “Maar heb je nu wel hetzelfde plezier aan zulke avonden?”
Goede vraag. En eerlijk? Ik weet het niet.
Ik ben een half jaar geleden gestopt met drinken, na 40 jaar waarin alcohol gewoon bij alles hoorde (note; ik ben 52). Feestjes, etentjes, ontspannen op de bank, stress wegdrinken na een zware dag. Veertig jaar aan referentiemateriaal. En dat is alles wat ik heb.
Dus hoe kan ik nou weten of ik “hetzelfde” plezier beleef? Ik heb geen vergelijkingsmateriaal zonder alcohol. Alles wat ik weet over plezier maken, sociale situaties, ontspannen; het is allemaal gekleurd door die ene lens.
En dat bracht me aan het denken over leren en ontwikkeling. Over waarom we zo vaak vastzitten in patronen die misschien helemaal niet optimaal zijn. Over waarom we bang zijn om nieuwe dingen te proberen.
We kennen alleen wat we kennen
Het probleem is simpel: we baseren onze toekomst op ons verleden. Logisch, want dat is het enige wat we hebben. Maar wat als dat verleden niet representatief is voor wat mogelijk is?
Neem mijn zoon. “Ik vind niks leuk genoeg om me er echt aan over te geven,” zei hij laatst. Mijn antwoord: “Dan heb je het gewoon nog niet gevonden.”
Want ik geloof heilig dat er voor iedereen een sweet spot bestaat waar talent en interesse elkaar ontmoeten. Waar je jezelf verliest in wat je doet. Waar werk geen werk meer voelt.
Maar om die plek te vinden, moet je durven experimenteren. Nieuwe dingen proberen. En dat is precies waar de meeste mensen vastlopen.
Waarom leren eng is
De psychologie heeft hier een term voor: loss aversion. We zijn evolutionair geprogrammeerd om verliezen zwaarder te wegen dan winsten. Wat we al hebben, voelt veiliger dan wat we zouden kunnen krijgen.
Plus: ons brein houdt van efficiëntie. Het wil patronen herkennen, shortcuts nemen, niet elke keer opnieuw nadenken. Dat is handig als je wilt overleven, maar minder handig als je wilt groeien.
Carol Dweck noemt dit het verschil tussen een “fixed mindset” en een “growth mindset”. Het eerste zegt: “Ik ben zoals ik ben.” Het tweede zegt: “Ik kan leren en veranderen.”
Maar zelfs als je intellectueel weet dat groeien goed is, blijft het emotioneel eng. Want elke keer dat je iets nieuws probeert, ben je weer beginner. En beginners maken fouten. Voelen zich onzeker. Presteren onder hun normale niveau.
De comfortzone valkuil
Hier zit de grote valkuil: we interpreteren tegenslagen als bewijs dat we het niet kunnen. Als je voor het eerst een piano viool aanraakt en het klinkt als een kat die verrekt van de pijn, denk je misschien: “Muziek is niks voor mij.”
Maar wat als je gewoon nog niet genoeg geoefend hebt? Wat als je de verkeerde leraar had? Wat als een ander instrument je beter ligt?
Het probleem is dat we confirmation bias hebben. We zoeken informatie die onze bestaande overtuigingen bevestigt. Als ik geloof dat ik niet muzikaal ben, ga ik vooral letten op momenten waarop ik vals zing of de maat kwijtraak.
In plaats van (zoals Pippi) te denken: “IK HEB HET NOG NOOIT GEDAAN MAAR IK DENK DAT IK HET WEL KAN” denken we: “Ik kan dit niet.”
De paradox van expertise
En dan is er nog iets geks: als je ergens goed in bent en het vaak doet wordt het ook vaak moeilijker om nog te leren. Experts hebben wat ze noemen “the beginners mind” verloren; die openheid en nieuwsgierigheid waarmee je nieuwe dingen benadert.
Ik zie dit veel bij ondernemers. Ze zijn expert geworden in hun vakgebied, hebben succes gehad met bepaalde aanpakken. En dan komt er nieuwe technologie, verandert de markt, of willen ze iets nieuws proberen. Maar ze benaderen het vanuit hun bestaande expertise in plaats van als nieuweling.
De “Sweet Spot” theorie
Mihaly Csikszentmihalyi (ja, dat heb ik even opgezocht natuurlijk) beschreef het als “flow”; de staat waarin je volledig opgaat in wat je doet. Tijd verdwijnt, je vergeet de wereld om je heen, alles klopt gewoon.
Flow ontstaat op het snijpunt van drie dingen:
- Je hebt er talent voor (het lukt je)
- Het daagt je uit (het is niet saai)
- Het heeft betekenis voor je (het raakt iets in je)
Het probleem is dat we vaak stoppen met zoeken na de eerste paar pogingen. Alsof je op een skateboard gaat staan en na twee pogingen zegt “nee, dit kan ik niet”. Alsof je een dag in een keuken gaat werken en zegt “nee, dit is te hectisch voor mij”…
Er zijn 1000 manieren om wiskunde toe te passen. 500 manieren om creatief te zijn. 200 manieren om mensen te helpen. Als de eerste 10 niet klikken, is dat nog geen bewijs dat je er niet voor gemaakt bent.
Neuroplasticiteit: je brein WIL leren
Het mooie nieuws? Ons brein is neuroplastisch. Het kan tot op hoge leeftijd nieuwe verbindingen maken, nieuwe vaardigheden leren. Die oude mythe van “je kunt geen oude honden nieuwe kunstjes leren” is gewoon onzin (letterlijk overigens, bewezen en alles).
Ik zie dit bij mezelf. Na mijn 50e weer begonnen met nieuwe skills, andere manieren van werken, verschillende perspectieven. Mijn brein doet het prima, dankjewel.
Het enige wat er gebeurt als je ouder wordt, is dat je meer “ervaring” hebt om tegen te vechten. Meer patronen die zeggen: “Zo doen we het altijd.” Meer comfort zones om te verlaten.
Maar biologisch gezien? Je kunt nog steeds leren zoals een kind. Je moet alleen die kinderlijke nieuwsgierigheid terugvinden.
Praktische stappen om te blijven groeien
Dus hoe doe je het dan? Hoe blijf je experimenteren zonder gek te worden van alle mislukte pogingen?
Start klein Probeer niet meteen je hele leven om te gooien. Neem één klein ding en experimenteer ermee. Eén nieuwe gewoonte, één nieuwe skill, één andere aanpak. (boekentip: Atomic Habits)
Herdefinieer falen Elke mislukking is data. Niet bewijs dat je het niet kunt, maar informatie over hoe het niet werkt. Edison probeerde 1000 manieren om een gloeilamp te maken voordat hij de juiste vond. Hij zag het niet als 999 mislukkingen, maar als 999 manieren die niet werkten. Mijn pa zegt nog altijd “win je geen geld, dan win je wel verstand“
Vind de juiste groep Omring jezelf met mensen die óók experimenteren. Die óók nieuwe dingen proberen. Die niet raar opkijken als je iets anders doet dan vorig jaar. Cliché’s zijn vaak waar, en ook het aloude ‘waar je mee omgaat, daar word je mee besmet’ is een hele belangrijke. Is iedereen om jou heen negatief? Verlaat ze en zoek een nieuwe omgeving, echt.
Vier kleine winsten Elke stap vooruit telt. Elke keer dat je iets nieuws probeert, is een overwinning op je eigen comfort zone. Zelfs als het resultaat tegenvalt.
Terug naar het feestje
Dus, terug naar de vraag van mijn vriendin. Heb ik nu hetzelfde plezier aan sociale situaties?
Misschien niet hetzelfde. Misschien wel anders. Misschien beter, misschien anders-maar-goed-genoeg. Het punt is: ik weet het nog niet, en dat is oké.
Wat ik wel weet, is dat ik bereid ben om erachter te komen. Om nieuwe manieren van plezier maken te ontdekken. Om te experimenteren met andere vormen van ontspanning, verbinding, genot.
En dat is eigenlijk de kern van persoonlijke ontwikkeling: niet de zekerheid hebben dat het beter wordt, maar de moed hebben om erachter te komen.
Want het enige wat zeker is, is dat je nooit weet wat je mist totdat je het probeert.
De uitnodiging
Misschien herken je jezelf wel in dit verhaal. Misschien zit je ook vast in patronen die je ooit gekozen hebt, maar nu niet meer bewust kiest. Misschien is er iets wat je al lang wilt proberen, maar nog niet gedaan hebt uit angst voor het onbekende.
Wat zou er gebeuren als je die ene kleine stap zet?
Niet om je hele leven om te gooien. Gewoon om te kijken wat er gebeurt. Om data te verzamelen over wie je zou kunnen zijn.
Want zoals ik tegen mijn zoon zei: als je het nog niet gevonden hebt, betekent dat niet dat het er niet is. Het betekent alleen dat je nog moet blijven zoeken.
En zoeken; dat is waar het leven spannend wordt.
Het gaat nooit om de bestemming, het gaat om de reis.
Heb je zelf ervaringen met leren en ontwikkeling die je graag zou delen? Of loop je tegen iets aan waar je hulp bij kunt gebruiken? Laat het me weten. Soms helpt het om er samen naar te kijken.